Lippens Hippolyte (1847-1906)

(Extrait du Journal de Bruxelles, du 2 janvier 1907)

M. Hippolyte Lippens sénateur libéral pour l'arrondissement de Gand-Eecloo, est décédé lundi matin, à 2 heures, succombant à la fièvre typhoïde, qui règne en ce moment à Gand, et y fait de nombreuses victimes dans les classes aisées et riches.

M. Lippens était âgé de 59 ans. II était avocat depuis 1871. Il était entré au conseil communal de Gand en 1882, et quelques semaines plus tard succéda comme bourgmestre à son beau-père, comte Charles de Kerchove. Il. resta bourgmestre jusqu'en1895, année où, par suite de la représentation proportionnelle, il fut éliminé du conseil communal et remplacé par M. Braun.

Dans la même année 1882 il fut élu pour la première fois membre de la Chambre et y siégea jusqu'en 1886. II y rentra à la faveur d'une élection partielle en 1889, au mois de novembre, mais pour en sortir en mai 1890. II fut, grâce à la proportionnelle, élu sénateur en 1900.

M. Lippens, durant de longues années, fut le chef unique et omnipotent du parti libéral gantois. Il était, dès 1884, président de l'Association libérale. L'influence que lui donnaient son talent et sa fortune était immense, bien que jamais, même parmi ses amis politique, il ne jouit jamais d'une popularité en rapport avec les services qu'Il rendit à la cause anticléricale.

L'ingratitude des anticléricaux gantois détourna pou à peu M. Lippens de la politique de premier rôle. Après 1895, il se consacra surtout l'administration de son patrimoine, qui était énorme.

---

(Extrait du XXème Siècle, du 1 janvier 1907)

M. Hippolyte Lippens, sénateur libéral pour Gand-Eccloo, est mort dans la nuit de dimanche à lundi.

M. Lippens, appartenant à une vieille famille de Gand, joua dans cette ville un rôle politique important. Après des études universitaires faites à Paris, où il conquit les diplômes de bachelier ès-lettres et à Gand, il s’inscrivit au barreau du chef-lieu de la Flandre orientale. Il s’y mêla à la vie politique en même temps qu’à la vie industrielle : il devint administrateur de nombreuses sociétés commerciales et industrielles. Il se trouva aussi en 1873 à la tête de la garde civique.

Membre du comité central de l’Association libérale de Gand depuis 1873, il en occupa la présidence de 1884 à 1888 et de 1892 à 1896 ; il fut aussi secrétaire, puis président de la Fédération des associations libérales, morte de consomption depuis.

Nommé conseiller communal en 1892, il devint bourgmestre de Gand en 1882 et le resta jusqu’à la fin de 1895.

Il représenta l’arrondissement de Gand à la Chambre de 1882 à 1886 et de 1889 à 1900. Il devint ensuite sénateur de Gand-Eecloo.

Il avait été longtemps le chef du parti libéral gantois t y exerçait encore une grande autorité.

C'était un homme instruit, non dépourvu de talent oratoire, mais dont les discours au Parlement étaient néanmoins peu agréables à entendre. La voix était grinçante et le ton volontiers grincheux. C’était un des derniers représentants du vieux doctrinarisme.

Non content de se manifester dans les associations, à l’hôtel de ville, au Parlement, son anticléricalisme s’était aussi beaucoup épanché dans la Flandre libérale.

M. Lippens était né à Gand le 16 octobre 1847. Il est mort de la fièvre typhoïde.

---

(Extrait de La Dernière Heure, du 1 janvier 1907)

La mort prématurée du sénateur Hippolyte Lippens, ancien bourgmestre, ancien représentant libéral de Gand, aura un douloureux retentissement, non seulement dans sa cité natale, mais dans le pays tout entier.

Prématurée, sa mort n'est pas moins inopinée, car c'est à peine si l’on se doutait qu’il fût sérieusement atteint. On avait bien entendu parler d’une indisposition, voire d’une maladie, mais, en vérité, sauf peut-être parmi ses proches, personne n’était inquiet. Comment épier la mort auprès d’un homme qui n’avait pas la soixantaine, - il s'en fallait de 3 ans - auprès d’un homme robuste et sain, aussi robuste de corps que d’esprit ? En peu de jours cependant, la fièvre typhoïde a eu raison de cette force physique et intellectuelle, el c'est avec un profond chagrin qu’on est réduit à évoquer ici un passé, alois qu'on escomptait encore un long avenir.

Il appartient aux Gantois de rendre hommage à leur ancien bourgmestre. Nous n'avons pas connu Hippolyte Lippens dans ce rôle qu'il hérita, pour ainsi dire, de son beau-père, le comte de Kerchove de Denterghem, qui, tour à tour, fut comme lui représentant et sénateur de Gand.

Mais pour l'avoir entendu non seulement à la Chambre et au Sénat, mais encore à la Fédération libérale qu’il présida, et en mainte autre assemblée politique, nous avons gardé le souvenir d'une personnalité très caractérisée, intelligence nette el nourrie de notions précises, esprit lucide et vif, volonté ferme et très arrêtée presque trop, car elle était à ce point sûre d'elle-même qu’elle ne prenait guère la peine de recourir aux artifices de la persuasion pour arrondir les angles de la décision aussitôt arrêtée.

Remarquable administrateur, Hippolyte Lippens n'était peut-être pas taillé pour faire un apôtre convertisseur, mais c’était un lutteur aussi intrépide que convaincu.

Ne pas s'imaginer cependant que cet homme tout d'une pièce, barre de fer dans la vie publique, n’eût pas même dans les relations privées un peu de cette souplesse sans laquelle il n'est pas de charme dans le privé.

Un souvenir exquis nous est resté de lui, pour avoir eu la chance d’être son voisin de table à bord de l’Alberville, lors de l'inauguration du chemin de fer du Congo. Ce contact quotidien nous révéla un Lippens insoupçonné : une tête prodigieusement meublée de notions diverses, scientifiques, littéraires, expérimentales, qui ne pouvaient manquer de varier les points de vue de l’homme d'affaires et du politique ; un causeur sans apprêt, ayant réponse à tout, prodiguant l'information et le renseignement ; un suggestionneur de pensées.

Hippolyte Lippens était le beau-frère du comte Oswald de Kerchove de Denterghem, plus âgé que lui de sept ans, mort il y a six mois. Ce double deuil frappe cruellement une des grandes familles libérales de Belgique.

Nous sommes assuré d'être l'écho du sentiment public, en exprimant ici le regret de tous et l'émotion de chacun.

C.T.

---

(Extrait de Annales parlementaires de Belgique. Sénat, séance du 12 mars 1907, p. 65)

Notification du décès de MM. Lippens et de Meester de Betzenbroeck

M. le président se lève et prononce les paroles suivantes que l'assemblée écoute debout. -éMessieurs, depuis notre dernière reunion, la mort a frappe deux de nos honorables collègues : MM. Lippens et de Meester de Betzenbroeck, respectivement sénateurs des arrondissements de Gand-Eecloo et de Malines-Turnhout.

Ces pertes cruelles ont été vivement ressenties par tous les membres de notre assemblée.

M. Hippolyte Lippens a succombé à la maladie qui l'avait brusquement saisi, suivant dans la tombe, à quelques mois d'intervalle, son beau-frère, le regretté comite de Kerchove de Denterghem.

Avant d'être envoyé au Sénat, M. Lippens, que de solides études avaient préparé au rôle qu'il allait remplir dans la vie politique, avait été bourgmestre de Gand et membre de la Chambre des représentants.

Au conseil communal de Gand, à la Chambre, au Sénat, partout il a donné des preuves de ses connaissances nombreuses et de son dévouement sans bornes aux intérêts de ses commettants.

Comme bourgmestre, il avait conquis la réputation d'un administrateur habile, intègre et dévoué, rompu à la pratique des affaires publiques.

A la Chambre comme au Sénat, ses discours s'imposaient à l'attention de tous, autant par la puissance du raisonnement que par la correction de la forme.

Jurisconsulte érudit, il révéla, dans les nombreuses discussions auxquelles il prit part, la science profonde qu'il avait du droit et sa merveilleuse compréhension des affaires. Sa compétence spéciale en matière agricole et dans l'organisation et le fonctionnement si complexes des sociétés financières lui permit de participer avec autorité aux discussions parlementaires sur l'industrie sucrière, la distillerie agricole et la législation sur les sociétés commerciales. Il jouissait de l'estime de chacun et occupait dans cette enceinte une place en vue et hautement considérée.

(…) C'est sous l'impression des mêmes sentiments et des regrets unanimes que nous laisse la disparition de nos deux collègues que j'ai l'honneur, messieurs, de proposer à l'assemblée d'adresser aux familles des défunts les condoléances du Sénat. (Marques unanimes d'assentiment.)

M. le baron de Favereau, ministre des affaires étrangères. - Messieurs, le gouvernement s'associe de tout cœur à l'éloge que votre honorable président vient de faire de nos très regrettes collègues.

M. Lippens se distinguait par son activité, par son assiduité aux travaux du Sénat, par son intelligence toujours en éveil, par des connaissances profondes et variées. (Très bien !)

---

(B. D’HONDT, Leven en werk van Hippolyte Lippens, sur le site archives.org (consulté le 7 novembre 2025)

Met Hippolyte Lippens kreeg Gent in de laatste decennia van de negentiende eeuw zijn eerste burgemeester die niet van Gentse origine was. Hij werd immers op 16 oktober 1847 geboren te Moerbeke, een gemeente die nog steeds een unieke positie inneemt in het Vlaamse politieke landschap. In het jaar van zijn geboorte werd zijn vader, Auguste Lippens er verkozen tot liberaal burgemeester en vanaf dat jaar tot op heden kon de liberale partij een absolute meerderheid behouden in de gemeenteraad van Moerbeke.

In 1865 verliet hij Moerbeke om te gaan studeren aan de Sorbonne te Parijs. Hij behaalde er een baccalaureaut in de letteren en studeerde vervolgens verder aan de Gentse universiteit waar hij in 1869 de graad van doctor in de Politieke Wetenschappen behaalde. Hij rondde zijn studies in 1871 af met een doctoraat in de rechten en schreef zich in aan de balie waar hij vanaf 1874 genoteerd stond als advocaat bij het hof van beroep.

Zijn huwelijk in 1873 met Louise de Kerchove de Denterghem, dochter van burgemeester Charles de Kerchove, had intussen voor een stevige introductie in de Gentse Liberale Associatie gezorgd. Reeds in 1874 werd hem het partijsecretariaat toevertrouwd en werd hij een van de belangrijkste figuren achter de schermen. Hij zette een herstructurering van de partij in gang, reorganiseerde de traditionele kiescampagne van de liberalen en werd de hoofdarchitect van de grote verkiezingsoverwinningen (parlement en gemeenteraad) van 1878. Heel belangrijk hierbij was de vernieuwing en vooral de verjonging die hij binnen de Associatie had gerealiseerd. De kieshervorming van 1871 en de onenigheid binnen de liberale associatie (die in 1874 had geleid tot de afscheuring van de progressisten onder de leiding van Paul Voituron en Henri de Brouckère) hadden immers de terechte vrees doen ontstaan dat de katholieken een goede kans maakten om bij de volgende verkiezingen de verzwakte liberalen te vervangen in het stadsbestuur. De oude garde met onder meer burgemeester de Kerchove en Hippolyte Metdepenningen slaagde er niet in zich aan te passen aan deze nieuwe situatie en er ontstond een patstelling. Met Lippens als nieuwe sterke figuur vond de partij dan ook een uitweg. Hij nam van bij zijn aanstelling tot secretaris een groep van jonge radicalen (zoals Hippolyte Callier, Jules de Vigne, Gustave Rolin-Jacquemyns, Auguste Wagener en Adolphe Dubois) op in zijn entourage en slaagde er tussen 1874 en 1878 in om binnen de partij een nieuwe generatie aan de macht te brengen. Hun ideeëngoed bleek veel beter aan te sluiten bij dat van de progressisten en bood een antwoord op de kiesuitbreiding van 1871. Hierdoor werd Lippens incontournable in de Gentse politiek.

Het duurde echter nog tot 1882 voor hij zelf een politiek mandaat opnam. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1881 werd de verjonging definitief doorgevoerd, elf van de twintig liberale gemeenteraadsleden verlieten de raad en werden vervangen door de groep rond Lippens. Hijzelf bleef nog eventjes aan de zijlijn staan. Zijn schoonvader bood enkele maanden later echter zijn ontslag aan als burgemeester en Lippens was de enige kandidaat om de zetel over te nemen bij de tussentijdse verkiezingen van januari 1882. Hij kreeg de unanieme steun van de opgekomen kiezers, werd ingezworen als gemeenteraadslid en nam op 34-jarige leeftijd het burgemeesterschap over. Deze grote carrièresprong was niet helemaal verwacht en had eigenlijk nooit in de lijn van de verwachting gelegen. Reeds van in de jaren ‘70 had de Associatie immers al nagedacht over de opvolging van Charles de Kerchove en uiteindelijk had men de voorkeur gegeven aan zijn zoon Oswald, die trouwens gehuwd was met Marie Stéphanie Lippens, de zus van Hippolyte. Wanneer Oswald echter in 1878 werd benoemd tot gouverneur van de provincie Henegouwen, kwam de functie van kandidaat-burgemeester plots vacant. Als woordvoerder van de nieuwe generatie liberalen was Lippens echter de meest logische keuze.

Als burgemeester drukte hij een enorme stempel op de stad. Eerst en vooral werd hij burgemeester op een politiek-maatschappelijk keerpunt in de Belgische geschiedenis. Onder druk van de progressieve vleugel bij de liberalen en van de opkomende socialisten was op het einde van de jaren ‘70 een eerste democratiseringsgolf op gang gekomen. De uitbreiding van het kiesrecht kon niet langer worden uitgesteld en ook sociale maatregelen drongen zich op. Intussen werd de schoolstrijd met een zelden geziene bitsigheid gevoerd en laaiden de tegenstellingen tussen katholieken en liberalen hoog op. Lippens bewoog zich in deze context als een vis in het water. Hij was een van de weinige liberale topfiguren die voor de socialisten aanvaardbaar bleek en ook een deel van hun programmapunten onderschreef. Hij verleende zijn steun aan manifestaties ten voordele van het algemeen enkelvoudig stemrecht en kwam in 1885 als eerste Gentse liberale voorman naar de Vooruit om er te bemiddelen in een arbeidsconflict. In 1892 ging hij nog een stap verder en aanvaardde de uitnodiging om in het socialistisch partijlokaal in de Bagattenstraat deel te nemen aan een debat met vader Anseele en de progressist Cambier over de verdere herziening van het stemrecht. Dergelijke acties, evenals de verdere hervormingen die hij in de loop van de jaren ’80 en ’90 doorvoerde binnen de Gentse Associatie, maken vooral duidelijk dat Lippens heel goed besefte dat de tijdsgeest zich tegen de oude en eerder elitaire liberale partij zou gaan keren. Hij volgde de enige logische koers en begon met de uitbouw van een embryonale liberale volkspartij, een taak die pas onder Braun en vooral Mechelynck echt vorm zou beginnen krijgen.

Een veelvuldig door Lippens gehanteerd instrument in de politieke strijd was ongetwijfeld de pers. De Gentse liberalen hadden, net zoals de liberalen in het algemeen, steeds veel aandacht voor dit informatiekanaal en hadden dan ook een rijke pershistoriek met uitgevers zoals Lodewijk De Vriese en Willem Roghé, met kranten zoals de Gazette van Gent en La Flandre Libérale. Traditioneel werd de krant ingezet tegen de katholieke opponenten die over een eigen pers en vooral over de macht van de kansel beschikten. Lippens werd voorzitter van de raad van beheer en meerderheidsaandeelhouder van de Presse libérale gantoise die onder meer de Flandre uitgaf, maar richtte zich ook tot het toekomstige nieuwe kiespubliek van de liberalen. In 1882 stichtte hij Het Morgenblad van Gent en in vanaf 1888 ging hij verder met De Vrijheid, een antisocialistisch werkmansblad dat democratisering via volksontwikkeling en taalvrijheid in zijn vaandel voerde.

Onder Lippens ging het grootste urbanisatieproject dat Gent ooit heeft gekend van start. Zijn voorgangers hadden een begin gemaakt met de sanering van de oude stad maar grootschalige wijzigingen aan het stadsbeeld waren uitgebleven. Onder Charles de Kerchove werd werk gemaakt van het plan voor de sanering van de Neerscheldewijk, wat uitmondde in het grootse ontwerp van Edouard Zollikofer en Edmond de Vigne. De weerstand in de gemeenteraad was echter heel taai en de Kerchove kreeg het plan nooit goedgekeurd. Lippens zette de nodige druk op de raad en kon kort na zijn aantreden starten met de uitvoering van de werken. Tussen het Zuidstation en het stadscentrum verscheen een volledig gerenoveerde wijk, opgetrokken rond een nieuwe statige boulevard (nu Vlaanderenstraat, Limburgstraat en Henegouwenstraat). Naar het voorbeeld van Parijs, waar Haussmann in de jaren 1850-1860 meer dan honderddertig kilometer lanen liet aanleggen, werd de nieuwe Gentse stadsas eveneens afgeboord met monumentale burgerhuizen in diverse neo-stijlen. Het is dan ook meer dan terecht dat het centrale punt van de wijk in 1918 de naam Hippolyte Lippensplein kreeg, in Gent beter bekend als het ‘Rond Punt’. Ook de sanering en gezondmaking van onder meer de Heirniswijk en de wijk rond de Blandijnberg (de Bataviawijk) vonden plaats onder zijn bewind, evenals belangrijke uitbreidingswerken aan de Gentse haven. Zijn aandacht beperkte zich echter niet tot modernisering en nieuwbouw. Onder Lippens begon Gent ook aandacht te schenken aan zijn historisch erfgoed. Met de steun van liberale politici zoals Vuylsteke, de Maere, Wagener en Vander Haeghen maakte hij een begin met de restauratie van onder meer het Gravensteen, het Dammansteen en het Duivelsteen. Voor de verderzetting van al deze projecten hoefde Lippens niet te vrezen. Hij legde de coördinatie van het urbanisatieplan in de handen van een ingenieur van Duitse afkomst uit Nijvel, door zijn schoonvader in 1879 benoemd tot directeur van de stadswerken, een zekere Emile Braun. Deze zou Lippens in 1895 opvolgen als burgemeester en de renovatie op nog grotere schaal verderzetten.

Wanneer Lippens in 1895 de burgemeestersjerp aan Braun overliet, ‘beperkte’ hij zich tot zijn overige interesses. Hij was reeds actief geweest in het parlement als lid van de kamer van volksvertegenwoordigers (1882-1886 en 1889-1890) en keerde van 1900 tot 1906 terug als senator. Ook als beheerder was hij steeds heel actief geweest, onder meer van verschillende suikerfabrieken in binnen- en buitenland die de basis vormden van het fortuin van de familie Lippens. Hij had zijn schoonvader ook opgevolgd als lid van de raad van beheer van de ASLK. Op 59-jarige leeftijd werd hij onverwacht zwaar ziek en op oudejaarsavond 1906 overleed hij.

Lippens gaf Gent in de vijftien jaar van zijn bestuur op meerdere terreinen een nieuw gezicht en loodste de stad zonder veel schade door een politiek stormachtige periode van verandering. Volgens Pierre Kluyskens was Lippens ontegensprekelijk een van de meeste capabele en verstandige burgemeesters die Gent ooit heeft gekend. Ondanks zijn gematigd-progressief imago was hij echter niet zo populair als zijn voorgangers. Hij was een autoritair en gesloten figuur die koppig een eigen koers voer, desnoods tegen de stroom in. Zijn heftig antiklerikalisme maakte een compromis met de katholieke partij zo goed als onmogelijk en vervreemdde een deel van de gelovige liberalen van de partij.

Lippens werd begraven op de Westerbegraafplaats waar hij rust in een familiekelder, samen met zijn vrouw die hem vijfentwintig jaar overleefde en zijn zoon Maurice. Een eenvoudige marmeren grafzerk, dicht bij dat van de familie de Kerchove de Denterghem , vermeldt met terechte trots “ancien bourgmestre de la Ville de Gand”.

---

Voir aussi : P. KLUYSKENS, HIPPOLIET LIPPENS, sur le site de l'Université de Gand (consulté le 7 novembre 2025)